Gwiazdora transmutacja - od pakuł do śnieżnobiałej brody

Dawniejszy wielkopolski Gwiazdor miał niewiele wspólnego z dzisiejszym wyobrażeniem sympatycznego staruszka z bujną brodą i wykrzykującego swoje jowialne „Ho ho ho!”. Dawniejsze gwiazdory, szczególnie te, odwiedzające dzieci na wsiach potrafiły nieźle nastraszyć dzieci, a i ponaprzykrzać się młodym dziewczynom. Ponoć najokrutniejsze były w powiecie krobskim.


	Kurier Poznański 1915

Broda z pakuł, groźna maska, czy wręcz twarz wysmarowana sadzami, kożuch odwrócony włosiem na wierzch sprawiały, że dzieci bardzo bały się przybysza, tym bardziej, że zanim otrzymało się zwykle skromny podarek, trzeba było się wykazać znajomością pacierza. Jeśli okazywało się, że dziecko było niegrzeczne, zamiast prezentów, w ruch mogła pójść rózga, czy też „nagroda” w postaci zgniłej pyry. Nieraz z przestrachu dzieci dostawały konwulsji, chorowały czy nawet uciekały z domu. Nie była to jednak cecha wyłącznie wielkopolskich gwiazdorów, gdyż takie przypadki z całej Polski skrzętnie przytaczała poznańska prasa, a w obieg poszło powiedzenie; „wystraszyć się jak gwiazdora”.

Orędownik 1888.r.

Wielkopolanin 1901 r.

Gwiazdory chodzące po miastach wydawały się być bardziej '"cywilizowane", na co zapewne miała wpływ, docierająca do miejskiego czytelnika, reklama prasowa, która szeroko wykorzystywała wizerunek postaci z innych krajów. Docierały już wtedy wzory amerykańskie, co zapewne miało miejsce dzięki dużej fali migracji w tamtych czasach.


	Tygodnik Powieściowo-Naukowy.1884		:	Chicago

Twórcy prasowych insertów szeroko korzystali też z inspiracji angielskich, francuskich i niemieckich czasopism. Stąd też pojawiały się kolejne atrybuty reklamowego gwiazdora: futrzana czapka lub kaptur, dzwonki przywiązane do pasa, zabawki, nie mieszczące się w prezentowym worze lub koszu, więc przytraczane do pasa, choinka, która też była jednym z prezentów dla odwiedzanego domu, a nawet pojawia się czasem liść ostrokrzewu przypiętego do czapy gwiazdora (motyw z kultury anglosaskiej). Czasem zamiast gwiazdora pojawiają się skrzatopodobne stwory. Im bliżej okresu międzywojennego, tym wizerunek gwiazdora staje się bardziej kosmopolityczny, a zarazem mniej straszny.

Przy okazji warto podkreślić, o czym wiedzą z pewnością rodowici Poznaniacy, że w Poznaniu 24 grudnia przychodzi Gwiazdor, a św. Mikołaj w wigilię swojego święta - czyli w noc z 5 na 6 grudnia. Zapewne mniej osób wie, że zwyczaj obdarowywania dzieci na Mikołajki był długi czas tutaj nieznany. Pojawił się dopiero mniej więcej w latach dwudziestych, po odzyskaniu niepodległości po latach zaborów. Wpierw, wzorem innych dzielnic kraju, zaczęto organizować różne charytatywne zbiórki dla potrzebujących, potem zwyczaj pojawił się w zwykłych domach. Zawsze jednak te mikołajkowe podarunki były drobiazgami. W bucikach lub pod poduszką czekały rano drobne słodycze, owoce czy pierniki. Na właściwe prezenty czekało się z niecierpliwością (ale też ze strachem czasem) do Wigilii Bożego Narodzenia.

Zapraszam do obejrzenia Galerii Gwiazdorów z dawnej poznańskiej prasy.